KILIMO NA HIFADHI BORA YA VITUNGUU

1. Utangulizi

Vitunguu ni zao muhimu sana hapa Tanzania. Mikoa ya Arusha, Manyara, Iringa, Mbeya,

Tanga, Singida na Kilimanjaro ni maarufu sana kwa kilimo cha vitunguu na ni zao la chakula na

biashara kwa mkulima mdogo. Uzalishaji wa vitunguu bado ni mdogo (tani nne kwa hekta) na

upotevu wa mazao baada ya kuvuna ni mkubwa (50 %– 80%) kutokana na hifadhi duni hivyo

wakulima wanahitaji utaalamu wa kilimo bora na hifadhi ya vitunguu ili kuongeza uzalishaji na

kipato.

2.0 Uzalishaji wa vitunguu

Zao la vitunguu linazalishwa kutokana na mbegu na miche inakuzwa kwenye kitalu kabla ya

kupandikizawa shamban. Miche inakuwa na kuzaa vitunguu.Vitunguu vikikomaa, vinavunwa na

kuhifadhiwa vikiwa katika hali ya kulala bwete. Katika hali hii vitunguu vinaweza kuhifadhiwa

kwa muda mrefu aitha kwa ajili ya kuzalisha mbegu msimu unaofuata au kuuza.

Wingi na ubora wa zao la vitunguu hutegemea; hali ya hewa, aina ya vitunguu, upatikanaji wa

mbegu bora, kilimo bora, uangalifu wakati wa kuvuna, usafirishaji na hifadhi bora.

2.1 Uzalishaji

Hali ya hewa na maji

Hali ya hewa na maji ni vipengele muhimu sana vya kuzingatia katika uzalishaji wa vitunguu.

Vitunguu vinastawi vizuri katika hali ya ukavu kwa kutumia umwagiliaji. Maji mengi hasa

wakati wa masika inasababisha magonjwa mengi hasa ukungu, vitunguu haviwezi kukomaa

vizuri, hivyo kusababisha upotevu mkubwa wa mazao. Jua na hewa kavu ni muhimu sana wakati

wa kukomaa na kuvuna vitunguu.

Aina za vitunguu

Aina bora za vitunguu ni pamoja na Mang’ola red, Red creole na Bombay Red. Hizi ni mbegu

bora ambazo zinatoa mazao mengi kuanzia 40-60kgs kwa hekta ikiwa kilimo bora

kitazingatiwa.Mkulima anaweza kuchagua mbegu kwa kuzingatia:-

•

mahitaji ya soko (vitunguu vyekundu hupendwa zaidi)

•

musimu wa kupanda

•

uwezo wa kuzaa mazao mengi

•

uwezo wa vitunguu kuhifadhiwa kwa muda mrefu.

Mbegu bora

Ubora wa mbegu ni muhimu sana, kwani ndiyo chanzo cha mazao bora. Mbegu bora inatoa

miche yenye afya na kuzaa mazao mengi na bora. Mbegu za vitunguu inapoteza uoto wake upesi

baada ya kuvunwa (mwaka1). Mbegu nzuri zina sifa zifuatazo:-

•

Uotaji zaidi ya 80%

•

Mbegu safi zisiyo na mchanganyhiko

•

Zimefungwa vizuri kwenye vyombo visivyopitisha hewa na unjevu.

1

Hivyo mkulima anaponunua mbegu za vitunguu azingatie yafuatayo:

•

Chanzo cha mbegu

•

Tarehe ya uzalishaji

•

Tarehe ya kuisha muda wake

•

Kifungashio cha mbegu.

Inashauriwa mkulima asipande mbegu zenye umri zaidi ya mwaka mmoja

Mbegu bora za vitunguu zinauzwa na makampuni binafsi kama: ALPHA Seed Co., Popvriend,

Rotian Seed, Kibo Seed, East African Seed Company nk. Wasambazaji wa mbegu ni pamoja na

maduka ya TFA, na maduka ya bembejeo za kilimo katika maduka mbalimbali.

Jinsi ya kuandaa kitalu na kuzalisha miche

•

Sehemu ya kitalu iwe wazi, mbali na kivuli na kiwe karibu na chanzo cha maji.

•

Tengeneza tuta la kubwa wa 1m x 2m . Urefu na idadi ya matuta hutegemea kiasi cha

mbegu. Kiasi cha mbegu kwa hectare moja ni kilo 6 au 2 kg kwa eka.

•

Weka samadi iliyooza vizuri kiasi cha debe moja au mchanganyiko wa mbolea ya TSP na

CAN (200gm) kwa uwiano wa 1:1 kwenye tuta changanya vizuri na udongo.

•

Sia mbegu kwenye mistari kwa nafasi ya 1 sm x 20 sm. Tawanya mbegu vizuri wakati

wa kusia ili miche isisongamane.

•

Funika mbegu na weka matandazo ya nyasi kavu juu ya tuta na mwagiliwa maji. Udongo

unatakiwa kuwa na unyevu kiasi mpaka mbegu ziote.

•

Nyasi ziondolewe mara tu mbegu zikiota (siku7-10 kutegemea hali ya hewa).

•

Miche itunzwe vizuri na kitalu kiwe katika hali ya usafi.

•

Miche imwagiliwe maji mpaka ifikie umri wa kupandikiza shambani (wiki 5-6)

Matatizo ya miche kitaluni ni kama yafuatayo

:

Kuonza kwa mbegu, kunyauka kwa miche kabla na baada ya kuoto. Hali hii inasababishwa na

ugonjwa wa ukungu

“Kinyausi

” .Dawa za ukungu kama Dithane M45 au Ridomil MZnk

zinatumike kuzuia (changanya dawa na povu la sabuni ili dawa ijishike kwenye majani). Pia

uangalifu uwepo wakati wa kumwagilia maji. Mwagilia maji wakati wa asubuhi au jioni. Epuka

kumwagilia maji wakati wa jua kali kwani unjevunjevu hewani unaongeza na kusabab